Nadarzyńscy Herbu Radwan

W początkach istnienia rodu Nadarzyńskich, używano imienia i nazwy miejscowości skąd osoba pochodzi. Około 1500 roku regułą jest już używanie nazwiska. Stąd autor przyjął formułę jak w tytule .

O herbie
Herb, a wcześniej bojowy znak rozpoznawczy zapoczątkowany został w XI wieku, przez znaki bojowe na chorągwiach. Swój charakter dziedziczny zawdzięcza pieczęci. Od roku 1166 na mocy dekretu papieża Aleksandra III pieczęć  jest jedynym sposobem uwierzytelniania dokumentów. Z czasem zaczęło je przejmować rycerstwo. Posiadany herb był świadectwem przynależności do kasty rycerskiej, stanu szlacheckiego.
W wieku XIII i XIV, część szlachty, którą można określić mianem szlachty pierwotnej posiadała herby przyjęte przez ich przodków jako znaki własnościowe i bojowo rozpoznawcze. Wtedy to godła noszone na tarczach stawały się herbem rodowym we właściwym tego słowa znaczeniu na przestrzeni kilku pokoleń wstecz .  

Niesiecki wymienia znacznych przodków  herbu Radwan; w tym na Mazowszu  w 1222 roku, Arnolda z funkcją wojewody mazowieckiego.

Długosz wspomina rycerza Radwana, który "w walkach z Jadźwingami siedmiu wodzów pojął i z panem ich do księcia Konrada Mazowieckiego ich przyprowadził ".

O tym zdarzeniu pisze również Paprocki w swym dziele "Gniazdo cnoty", wydanym w 1578 roku w Krakowie.
Oto co pisał Konrad Mazowiecki o herbie przodków rycerza Gotarda, w związku z nadaniem mu ziem w okolicach obecnej Doliny Służewieckiej i parafii św Katarzyny w Warszawie;  "...Książę podarował je komesowi Gotardowi przodkowi rodu Wierzbowów herbu Choragiew czyli Radwan. Była to nagroda za zwycięstwo jakie odniósł nad Jadźwingami w 1241 roku. Wówczas to mężny Gotard wziął do niewoli siedmiu wodzów jaćwieskich, z której wykupili się płacąc po 700 grzywien srebra …".

Wspominani są również Radwanowie z Babska, Przypek (Przypkowscy) i Rybna. To wszystko rejony mazowieckie.

W opisach dotyczących Tomasza z Ruśca herbu Radwan używane jest określenie starożytnego rodu. Może to świadczyć o zamieszkiwaniu lub rezydowaniu w Ruścu.

O mieście  Nadarzyn                        
Tomasz Nadarzyński jako założyciel miasta Nadarzyn wymieniany jest w związku z aktem lokacyjnym wydanym przez Bolesława IV Mazowieckiego w roku 1453. Możliwe jest, że lokacja nastąpiła wcześniej niż akt erygowania parafii przez biskupa poznańskiego Andrzeja Bnińskiego, w tym samym roku.
Sam Nadarzyn jako wieś, czy osada istniał oczywiście wcześniej. Ks. dr Józef Nowacki (dyrektor i kustosz archiwum archidiecezji poznańskiej 1933-1964) w swoich materiałach wzmiankował już daty 1271 i 1378, aczkolwiek nie opisane są okoliczności związane z tymi datami.

Tomasz Nadarzyński (Siestrzeniec) był zapewne osobą znaczną w ówczesnej hierarchii rycerskiej lub szlacheckiej na Mazowszu. Na pewno był dobrym organizatorem i zapobiegliwym gospodarzem. Uznał, iż lokacja miasta, na skrzyżowaniu szlaku handlowego z kierunku Poznania na Sochaczew i Błonie do Tarczyna, a potem na Grójec, Czersk, Radom i Kraków oraz na szlaku Warszawa przez Nadarzyn, Mszczonów, Rawę, Piotrków, Częstochowę z odgałęzieniem na Wrocław jest jak to dziś mówimy, z punktu biznesowego opłacalna.
Zapewne silnym argumentem mogła być odległość od miast – miejsc dogodnych do etapowego przemieszczania się  wojsk. Dzienna odległość jaką mogły pokonywać wtedy oddziały wojskowe to maksymalnie 25- 40 km, przyjmując nie tylko jazdę, ale oddziały piesze i tabory.
Lokacja okolicznych miast tę hipotezę może potwierdzać. Wreszcie rzeka Mrowna, Nrowa – bardzo podobne nazwy występują dla dzisiejszej rzeki Zimna Woda. Tu sprawa nazewnictwa nie do końca jest jasna, bo taka nazwa występowała również dla rzeki Utrata.

O rodzinie
Kiedy Tomasz Nadarzyński ( Siestrzeniec) się urodził, na tę chwilę nie wiadomo. W źródłach występuje przed rokiem 1432 i po roku 1465. Możliwe, że zmarł ok. 1480 r. Miał rodzeństwo - siostrę i prawdopodobnie trzech braci.

Syn jednego z braci (Tomasz Gąsię - Nadarzyński), miał pięcioro dzieci:
syna Aleksego, o którym więcej będzie poniżej oraz córki - Różę, Helenę, Zofię i Elżbietę z drugiej żony.
Pisałem wcześniej, że Tomasz Nadarzyński był osobą znaczną, czyli majętną i obdarzoną odpowiednim uznaniem w stanie rycerskim, czy szlacheckim. Również jego bratanek  Tomasz (Siestrzeniec-Gąsię) był obdarzony podobnymi talentami.
Córki zostały dobrze wydane za mąż; Róża – za Piotra z Parzniewa, Helena – za Jana ze Rzwienia i Ruśca, podpiska ziemskiego warszawskiego (1453-1492), starostę warszawskiego (1461-1482), sędziego warszawskiego (1479-1482), cześnika zakroczymskiego (1482-1492);
Zofia - za Sasina z Gołymina (1474-1500), chorążego łomżyńskiego (1474-149), kasztelana wyszogrodzkiego (1500-1504); Elżbieta – za Jana z Gołkowa 1499 podskarbiego warszawskiego

Syn Aleksy przyjmując dzisiejsze określenia zrobił dość dużą karierę polityczną sprawując różne funkcje w strukturach administracyjnych księstwa mazowieckiego.
Kiedy po śmierci Bolesława IV (1454) władztwo nad Mazowsze objął książę Bolesław V, Aleksy Nadarzyński początkowo został u niego dworzaninem (1474-1475). Potem Marszałkiem dworu (1480-1485), Podkomorzym warszawskim (1480-1504), Starostą warszawskim (1484-1485), Kasztelanem czerskim (1504-1524), i wreszcie Marszałkiem Księstwa Mazowieckiego (1505).
Prawdopodobnie pełnił jakąś rolę na dworze króla Jana Olbrachta (możliwe, że dworzanina).
Aleksy Nadarzyński miał dwoje dzieci; córkę Małgorzatę (1510-1523) która wydana była za Stanisława Ciechonowskiego, i Syna Walentego osadzonego na majątku w Ruścu (1525-1564), Kasztelana ciechanowskiego (1543-1554), Kasztelana zakroczymskiego (1554-1555), Kasztelana wyszogrodzkiego (1555-1564), Kasztelana wiskiego (1556-1564). Wielokrotnie też posłował.

Szersza wersja drzewa genealogicznego dzieci i wnuków Aleksego zostanie opisana będzie w pełniejszej, poszerzonej publikacji.
Dodać trzeba inne ważne fakty: wnuk Aleksego Nadarzyńskiego, syn Walentego, Wiktoryn Nadarzyński studiował w Akademii Krakowskiej; w Akademii studiował też Mikołaj syn Adama (bliższych informacji na razie brak, wzmiankowany jest wspólnie z Wiktorynem. Obaj zapisani są w rejestrach na rok 1544.

Opisane dzieje rodu Nadarzyńskich oparte są na informacjach archiwalnych.
Jest to podrozdział większego opracowania – wydawnictwa o historii Nadarzyna. Autor nie jest zawodowym historykiem. Niniejszy artykuł jest rzetelnym opracowaniem historii rodu Nadarzyńskich herbu Radwan, ale w interpretacji faktów mogą oczywiście wystąpić jakieś nieścisłości.

Następna część opowie o powstaniu miasta Nadarzyna.

Zapraszam do dyskusji na temat rodu Nadarzyńskich i wymiany uwag. Dodatkowe informacje mogą świetnie uzupełnić  ten opis lub skorygować.

Zapraszam również osoby i organizacje do współpracy w opracowaniu historii Nadarzyna.

Nadarzyn  maj 2014 - w rocznicę uzyskania praw miejskich.
    Ryszard  Zalewski