Kronika ks. Czesława Maliszewskiego, proboszcza parafii Nadarzyn w latach 1918-1957.
(Zapis kroniki pochodzi z Listu Klementyńskiego, zredagowanego już jakiś czas temu)
- Część 1 -
W imię Pańskie dnia 7 marca 1955 roku przystępuję do pisania już drugiej kroniki parafii Nadarzyn. Pierwszą miałem ukończoną przed 1939 r., lecz w czasie wojny została zniszczona.
Źródłem wiadomości, tyczących się parafii do XVIII wieku są akta, zwłaszcza urodzeń, odpis procesu proboszcza tutejszego z kolatorami i gdzieniegdzie krótkie wzmianki. Co do erekcji autentyczny odpis z Archidiecezji Warszawskiej tak brzmi: Anno 1549... [tekst po łacinie].
Ziemi otrzymał wtedy Kościół dwa łany z łąkami, dwa place na wikarego i organistę – plac na plebanię z ogrodem i przy stawie łąkę. Łany te dwa równały się 6-ciu włókom albo 180 morgom. Po moim przybyciu do Nadarzyna – ziemia kościelna nazywała się folwarkiem Kajetany – była dzierżawiona w całości od rządu po kasacie i dopiero po 1920 roku została rozparcelowana.
Nadarzyn przed powstaniem parafii należał do parafii Brwinów – całość powstała z parafii Brwinów, Tarczyn i może Raszyn.
Fot.: Ks. Czesław MaliszewskiMiasto rozwijało się, czy szlachta czy włościanie, handlarze nadarzyńscy stają się znani daleko i szeroko, ale nie z dobrej strony, kwitnie cech szewski – ma organizację jak i warszawski. Dokumenty cechu spaliły się dnia 20 lutego 1786 r.
Jarmarków 6 – czy od razu ustanowione nie wiadomo, ale dotrwały pomimo zniesienia dla Nadarzyna przywileju miasta do 1920 r.; odbywały się w poniedziałki – po Trzech Królach, po niedzieli śródpostnej, po podwyższeniu św. Krzyża, po św. Annie, po św. Leonarda, po św. Łucji.
Roku Pańskiego 1556 w Nadarzynie powstaje szpital św. Ducha z kaplicą M. Bożej na Poświętnem, a to z fundacji Barbary Pilikowej z Skuł, Walentego Nadarzyńskiego, kasztelana zakroczymskiego i Zofii Mrokowskiej z nadaniem ziemi na utrzymanie. Istniał ten szpital co najmniej do rozbiorów, a może i później. Budynek po nim jeszcze zastałem.
Łukaszewicz w swoim opisie t. VIII, str. 285, wyd. 1843 tak pisze: Kościół parafialny w Nadarzynie. Miasteczko Nadarzyn jest gniazdem starożytnej rodziny mazowieckiej Nadarzyńskich, de Rusiec herbu Radwan, z których Tomasz założył tu kościół parafialny w r. 1453, a kościół ten wizytował w r. 1603 biskup Wawrzyniec Goślicki, był on w dobrym stanie, zapewne drewniany, poświęcony pod tytułem Nawiedzenia N.M.P. i św. Leonarda Wyznawcy – przy nim byli mansjonarze*, na których wyznaczył fundusz Walenty Nadarzyński kasztelan zakroczymski zabezpieczywszy dla nich na rolach miejskich 4 grzywny rocznego dochodu. Uposażeniem kościoła oprócz folwarku w Nadarzynie, złożonego z dwóch łanów roli, łąki i ogrodów były dziesięciny ze wsi Walendów, Rusiec, Żabieniec, Starej Wsi, Daniewic, Mrokowa i Wólki Mikołajewskiej. Posiadał także kościół ten rozmaite legaty, np. w r. 1637 Stanisław Strzałkowski zapisał mu 200 ówczesnych złotych na chorągiew, na której miało być odmalowane Zmartwychwstanie Pańskie. Oprócz kościoła parafialnego była jeszcze w tej parafii w r. 1603 kaplica we wsi Rusiec należącej wówczas do Mikołaja Zielińskiego, wojewody płockiego. Odprawiał w niej niekiedy nabożeństwa proboszcz nadarzyński.
O szkole w Nadarzynie tak mówi wizytacja bp. Goślickiego: Dom szkolny znajduje się w dobrym stanie, ale nauki chrześcijańskiej dla niedbalstwa parafian nie uczą.
Szpital w Nadarzynie założyła przy kościele wraz z altarzystą** Barbara Pilikowa ze Skuł wyznaczywszy na ten cel 300 złotych ówczesnych, lokowanych na dobrach Nadarzyna. Ale podczas wizyty Goślickiego – procentu od tej sumy już od 9 lat właściciele Nadarzyna nie płacili, a zatem ubodzy w szpitalu cierpieli wielki niedostatek.
Miał jeszcze szpital fundusz 48 kop zapisanych przez Zofię z Mrokowskich Nadarzyńską żonę Walentego kasztelana wizskiego, lokowanych na dobrach Szamoty, których atoli dziedzic Walenty Zieliński wojewoda płocki, procentu od nich 4 grzywien nie opłacał. Altarzysta miał mieszkanie w szpitalu, ale w r. 1603 zajmował je człowiek świecki, umieszczony przez Uchmińskiego, komisarza Nadarzyńskich.
Anno Domini 1628 roku klęski i niepokoju wojennego – pomimo panującej zarazy biskup Maciej Łubieński wizytował parafię Nadarzyn bierzmując 525 osób.
W 1661 r. Michał Karnkowski – wojewoda płocki, starosta wyszogrodzki, dziedzic Nadarzyna, Walendowa, Wolicy wybudował tu nowy kościół – gdyż dawny złupiony i spalony (częściowo) przez Szwedów groził ruiną.
****************************************************************************
* mansjonarz – z łaciny: ksiądz odprawiający tylko mszę św. i pacierze kapłańskie, zresztą wolny od innych obowiązków (za: „Słowniczek Wyrazów Obcych” wyd. Michała Arcta, 1893)
** altarzysta – z łaciny: tak nazywano kapłana dodanego do pomocy plebanowi (za: Encyklopedia Staropolska Glogera)
